Jak działa nawyk i dlaczego jest skuteczny?

Ten tekst przeczytasz w 7 min.

Myślisz już o postanowieniach noworocznych i przypominają Ci się wszystkie te, które nie wypaliły? Dlaczego nigdy nie wychodzi? Z pomocą przyjść może wiedza z zakresu psychologii behawioralnej, a konkretnie wiedza o nawykach. Jak działa nawyk i dlaczego jest skuteczny?

Czym jest nawyk?

Z punktu widzenia psychologii, nawyk to czynność zautomatyzowana, nabywana w drodze wielokrotnego powtarzania. O nawyku mówimy, gdy w reakcji na bodziec, zachowujemy się w określony sposób, w związku z czym spotyka nas nagroda/korzyść. 

Przykład: otrzymujesz na rachunek bieżący pensję (bodziec), przelewasz określoną kwotę na konto oszczędnościowe (czynność). Twoje oszczędności rosną, a pieniądze nie rozpływają się bez kontroli (nagroda/korzyść).

Nawyk wymaga od nas podjęcia jakiegoś działania. Jednak z czasem to działanie staje się domyślne, zautomatyzowane, i to brak tego określonego działania powoduje pewien dyskomfort, poczucie niespełnionego obowiązku. 

Choć słowo “automatyzm” czy “zachowanie automatyczne” może kojarzyć nam się negatywnie, tak naprawdę prawie połowa naszych codziennych zachowań to właśnie automatyzmy. To dobra wiadomość. Oznacza to, że nie marnujemy zasobów naszego mózgu na zastanawianie się nad prostymi czynnościami jak np. mycie zębów. Gorzej, że nawyki mogą być dobre, ale też złe. Ale o tym za chwilę.

Dlaczego nawyk jest ważniejszy niż motywacja?

Mówi się, że motywacja jest tym, co pozwala ci zacząć jakieś działanie, ale to nawyk sprawia, że jesteśmy w stanie wytrwać w nim przez długi czas. Większość postanowień noworocznych nie udaje się właśnie dlatego, że motywacja z czasem może się wyczerpać. 

Jeśli nie zbudujemy na niej nawyku, w pewnym momencie motywacja się skończy, a wraz z nią, nasze noworoczne postanowienie. Porażki postanowień noworocznych stały się już powszechnie zrozumiałym memem. 

Motywację do oszczędzania, zrzucenia wagi czy uprawiania aktywności fizycznej, możemy znaleźć w sobie zawsze. Nie tylko przy okazji Nowego Roku. Nawet lepiej, gdy nie jest to Nowy Rok, a po prostu zwykły dzień tygodnia. Ale to właśnie nawyk jest game changerem. To on sprawia, że sukcesywnie będziemy dążyć do realizacji danego celu, bez względu na motywację. Nawet wtedy, gdy mamy gorszy dzień, a motywację zerową. 

Jak zatem tworzyć nawyki?

Nawyk składa się z bodźca/wyzwalacza, czynności i nagrody/korzyści. Aby wdrożyć nowy nawyk, najlepiej zacząć od przeanalizowania swoich obecnych nawyków – zarówno tych dobrych, jak i tych złych, które będziemy chcieli wyeliminować/zastąpić. 

Szukamy właśnie tych bodźców, które wyzwalają określone zachowania np. gdy zatrzymuję się na stacji benzynowej po paliwo, kupuję także kawę. Przyjrzyj się swoim nawykom i bodźcom, które je wywołują, i zastanów się, jak możesz je zastąpić. 

Według badania dr Philippy Lally „Jak kształtują się nawyki: modelowanie kształtowania się nawyków w realnym świecie” (How are habits formed: Modelling habit formation in the real world, European Journal of Social Psychology, 2010), czas potrzebny do tego, by zachowanie stało się nawykiem, wynosi od 18 do 254 dni (mediana 66, czyli ok. dwóch miesięcy).

W związku z powyższym, kluczowe czynniki, które mogą wpłynąć na sukcesywne zbudowanie nawyku to:

• Małe kroki – duże zmiany wymagają dużej motywacji. Małe, małej.
• Prostota – im łatwiejszy nawyk, tym łatwiej go wdrożyć (z czasem mogą być to bardziej złożone rzeczy, które będą opierały się o wcześniej wypracowane nawyki).
• Regularność/wytrwałość 
• Nagroda/korzyść – nawyk składa się z bodźca, czynności i nagrody. Przy czym niekoniecznie musi to oznaczać nagrodę w postaci czegoś, co stanie się szkodliwym nawykiem (np. słodycze lub zakupy). Nawyk powinien przynosić realnie pozytywny skutek. Jednak powinniśmy go sobie zdefiniować (co nam daje to zachowanie?).

Złe nawyki też przeważnie dają nagrodę. Ale przeważnie jest to nagroda, która w krótkim terminie daje szybką satysfakcję, a w długim terminie i stosowana regularnie jest szkodliwa (np. pączek).

Sprawdź 5 prostych metod zarządzania budżetem domowym

Jak pozbyć się złych nawyków?

W naszym codziennym życiu występują pewne określone bodźce, sytuacje, które wywołują u nas określone zachowania. Zdecydowanie łatwiej jest zmienić nawyk niż go wykorzenić. Chyba, że możemy sprawić, aby określony bodziec nie występował.

Przykład: przechodzimy codziennie obok cukierni, więc kupujemy w niej pączka. Bodziec można wyeliminować poprzez zmianę trasy.

Zawsze jednak istnieje ryzyko, że będzie tam inna, lepsza cukiernia. Zatem można też spróbować zmienić reakcję na bodziec np. zamienić pączka na coś mniej kalorycznego (mały krok!).

Chcąc wyeliminować zły nawyk, można spróbować zmienić okoliczności, w których występuje określony bodziec. Można też spróbować zmienić naszą reakcję na bodziec. Warto przy tym pamiętać o wcześniejszych wskazówkach dotyczących kształtowania nawyków.

Przykłady złych nawyków, których warto się pozbyć

• Oszczędzanie z tego, co zostaje na koniec miesiąca – czyli płacenie sobie na końcu. Z reguły przynosi to gorsze rezultaty niż płacenie sobie w pierwszej kolejności.
• Zapożyczanie się bez uzasadnione potrzeby – trudno uniknąć niektórych pożyczek – kredytu na mieszkanie czy na samochód. A z kolei pieniądze pożycza się bardzo łatwo – kredyt konsumencki, raty, karta kredytowa. Musimy w tym wszystkim nauczyć się odróżniać potrzeby od zachcianek. Potrzeba posiadania mieszkania uzasadnia kredyt. Zachcianka (większy telewizor na Euro) niekoniecznie.
• Inflacja stylu życia – gdy dostajemy podwyżkę wynagrodzenia, bardzo szybko przestajemy ją odczuwać. Powodem jest inflacja stylu życia, a więc pójście w schemat – mam więcej pieniędzy do dyspozycji, więc kupuję droższe/lepsze/bardziej prestiżowe rzeczy. 
• Odkładanie oszczędzania na potem – z oszczędzaniem jest tak, że im wcześniej się zacznie tym większe korzyści. Wiele osób czeka, aż będzie ich stać na oszczędzanie czy inwestowanie. Jest to błąd. Nigdy nie będzie ich stać (inflacja stylu życia). Trzeba zacząć tu i teraz.

Są też złe nawyki, które nie są bezpośrednio związane z finansami, ale tak naprawdę w równej mierze rujnują nasze zdrowie, jak i portfel. 

• Złe nawyki żywieniowe – podjadanie, słodycze, używki.
• Brak aktywności fizycznej – to nie wymaga komentarza.
• Brak odpowiedniej ilości snu – późne chodzenie spać, wieczór przy święcącym ekranie.
• Nadmierne użytkowanie mediów społecznościowych – sięgamy po telefon, by sprawdzić, która godzina i otwieramy media społecznościowe. Przekłada się to na częstsze porównywanie siebie do innych, co budzi w nas silniejsze potrzeby konsumpcji, ale także samo w sobie obniża naszą efektywność w codziennym życiu i pracy zawodowej (prokrastynacja).

Dowiedz się więcej o tym, ile kosztuje kondycja i ile zapłacisz za brak ruchu

Przykładowe nawyki finansowe, które warto wdrożyć:

Poniżej kilka przykładów pozytywnych nawyków, które warto wdrożyć, aby polepszyć swoją kondycję finansową:

• Przeglądaj i aktualizuj swój plan finansowy regularnie i konsekwentnie.
• Płać najpierw sobie.
• Ustalaj cele finansowe.
• Buduj budżet awaryjny.
• Spłacaj zobowiązania na czas np. karty kredytowe. A najlepiej unikaj tych, które są zbędne.
• Ogranicz jedzenie na mieście/sojowe latte.
• Pamiętaj, że dbać trzeba nie tylko o swoją kondycję finansową, ale również fizyczną. Pozwoli Ci to funkcjonować skuteczniej w codziennym życiu, a na dłuższą metę pozwoli Ci także zaoszczędzić spore kwoty na specjalistach i lekach.

Sprawdź 5 nawyków finansowych, które zmienią twoje życie

Podsumowanie

Chcesz schudnąć? Zbudować formę na wrocławski półmaraton? A może zrealizować w końcu swoje finansowe cele? Wzbogać swój zasób narzędzi o nawyki. Wiedza o tym, jak skutecznie budować nawyki, jak zmieniać złe nawyki na dobre i jakie nawyki warto wdrożyć, może w istotny sposób ułatwić realizację postanowień – nawet tych noworocznych! 😉

Dowiedz się, czym jest i jak działa Goldsaver